मातृ तथा पेरिनेटल मृत्यु निगरानी तथा प्रतिकार्य (एम.पि.डी.एस.आर) एउटा नियमित निगरानी प्रक्रिया हो जसले स्वास्थ्य सुचना प्रणालीका साथै गुणस्तर सुधार गर्ने प्रक्रियालाई स्थानिय तह देखि राष्ट्रिय तह सम्म जोडेको हुन्छ । यसले मातृ तथा पेरिनेटल मृत्यु कम गर्न सकिने उपाय र कारणहरूको नियमित पहिचान गर्ने, सुचना दिने, गणना गर्ने कार्यका साथ साथै प्राप्त सुचनाहरूको प्रयोगबाट भविष्यमा सम्भावित मृत्युहरूलाई बचाउन गर्नु पर्ने कार्य जस्ता कुराहरूलाई समावेश गरेको हुन्छ । जनस्वास्थ्य कार्यक्रम सुधार गर्न, योजना तर्जुमा सहित कार्यान्वयन तथा मुल्यांकन गर्न निगरानीलाई राम्रो औजारको रूपमा लिइन्छ । बचाउन सकिने हरेक मातृ र पेरिनेटल मृत्यु घटाउनु नै मातृ तथा पेरिनेटल मृत्यु निगरानी तथा प्रतिकार्यको प्रमुख लक्ष्य हो । मातृ तथा पेरिनेटल मृत्यु निगरानी तथा प्रतिकार्यको प्रतिकार्य शब्दले निगरानीको कार्यान्वयन पक्षलाई जोड दिएको छ ।
हाल MPDSR कार्यक्रम अन्तर्गत समुदाय स्तरमा मातृ मृत्यु भएमा मृत्युका कारण पहिचान गर्न Verbal Autopsy गरि प्रतिकार्य गरिन्छ भने अस्पताल स्तरमा मातृ मृत्यु र पेरिनेटल मृत्यु को समिक्षा गरि प्रतिकार्य गरिन्छ ।
हरेक मातृ तथा पेरिनेटल मृत्युका आवश्यक सुचनाहरू समुदाय तथा अस्पताल तहबाट प्राप्त गरी ती सुचनाहरूको प्रयोगले रोक्न सकिने मातृ तथा पेरिनेटल मृत्युलाई निवारण गर्न र स्वास्थ्य सेवाको गुणस्तर अभिवृद्दि गर्न जनस्वास्थ्य क्रियाकलापलाई निर्देशित गर्नु तथा तिनीहरूको प्रभावलाई अनुगमन गर्नु यस कार्यक्रमको लक्ष्य हो ।
१. अस्पताल तथा समूदायमा हुने मातृ तथा पेरिनेटल मृत्यु पहिचान गरि मृत्युका कारण र सेवा सम्वन्धि सही तथ्यांक संकलन गर्ने ।
२. मातृ तथा पेरिनेटल मृत्युको अवस्थाको निरन्तर निगरानी गरी मृत्युको जनसांखिक तथा सामाजिक पक्षहरू विष्लेषण गर्ने र जोखिमयुक्त समूह पत्ता लगाउने ।
३. मातृ तथा पेरिनेटल मृत्यु न्युनिकरण गर्न आवश्यक क्रियाकलापहरू पहिचान गरि कार्यान्वयनका लागि सुझाव दिने ।
४. सरोकारबालाहरुलाई मातृ तथा पेरिनेटल मृत्युका बारेमा जानकारी दिने तथा समुदायमा चेतना अभिवृद्धि गरी उत्तरदायीत्व अभिवृद्धि गर्ने ।
५. कार्यक्रमले दिएका सुझावहरूको कार्यान्वयनको अवस्थालाई अनुगमन गरी उपलव्ध श्रोत साधनको समुचित परिचालन गरि कृयाकलाप संचालन भइरहेको सुनिश्चित गर्ने ।
६. मातृ मृत्यु तथा पेरिनेटल मृत्यु सम्बन्धी तथ्यांकमा सुधार गरि व्यक्तिगत घटना दर्ता प्रणाली तथा पञ्जिकरण (Civil Registration and Vital Statistics, CRVS) मा सहयोग पुर्याउने ।
७. मातृ तथा पेरिनेटल मृत्यु सम्बन्धी अनुसन्धानमुलक कार्यलाई प्राथमिकता दिने तथा सहयोग गर्ने ।